Decyzja o budowie zakładu zapadła 7 maja 1971 roku. Było to przedsięwzięcie pionierskie na skalę bloku wschodniego – pierwsza rafineria w PRL-u oparta na zachodnich licencjach (BP, Amoco, UOP, Uhde) i niezależna od sowieckiego surowca. ZSRR wyraził zgodę niechętnie – kierując się głównie ciekawością technologiczną i chęcią „podpatrzenia” kapitalistycznych rozwiązań.

Umowa z BP obejmowała dostawy arabskich rop Zakum i Kuwait oraz opracowanie koncepcji rafinerii zintegrowanej – łączącej procesy w większe kompleksy technologiczne. Była pierwszym zakładem w ówczesnej Polsce w pełni zautomatyzowanym i zarządzanym z jednej sterowni.

Budowa na bagnach

Na lokalizację wybrano tereny we wsi Płonia Mała, położone na bagnach, z licznymi oczkami wodnymi. Ponadto było tam dwieście kilkadziesiąt budynków i 421 osób do wysiedlenia, którzy za otrzymane odszkodowanie dostali mieszkania o wyższym standardzie – na gdańskim Przymorzu i Żabiance. Ta lokalizacja miała też kilka zalet: sąsiedztwo wody w Martwej Wiśle i Motławie, bliskość portu oraz infrastruktury drogowej i kolejowej.

Budowę rozpoczęto 17 kwietnia 1972. Najpierw trzeba było na depresyjnym terenie wykonać sieć drenażową wraz z pompowniami. Dla osuszenia terenu ułożono 80 km rur drenażowych, wykopano ok. 1000 studni, usunięto 270 tys. m³ torfu i namułów oraz nawieziono ponad 2,5 mln m³ piasku i żwiru, głównie z dna Martwej Wisły, którą trzeba było pogłębić, aby statki mogły dostarczyć urządzenia rafineryjne. Poziom wód gruntowych obniżono o ponad 2 metry, a teren podwyższono o 1,5 metra. By wzmocnić wytrzymałość gruntu wbito około 8 000 pali.

Wariackie tempo

Budowa realizowana była najpierw przez Bipronaft, a od 1973 r. inwestorem została Rafineria. Generalnym wykonawcą był najpierw Mostostal Płock, potem Petrobudowa Płock, a na koniec - Gdańskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego. Za projekt bazowy, dostawy i budowę instalacji odpowiedzialna była włoska firma Snamprogetti. Całą budową ze strony rafinerii kierował inż. Romuald Zwara.

W 1974 r. rozpoczął się montaż instalacji. Borykano się z opóźnieniami. Brakowało też ludzi. Sytuacja zmieniła się, gdy władza postanowiła, że rafineria musi być gotowa na VII Zjazd PZPR. Prace porządkowe wykonywano w ramach tzw. pracy społecznej lub czynu partyjnego. Włączyło się też wojsko. W szczytowym momencie – latem 1975 roku – na budowie pracowało 7,7 tysiąca osób z 40 przedsiębiorstw.

Grudniowy start

7 sierpnia, „Kasprowy Wierch” przywiózł ropę Zakum ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich, która wypełniła część zbiorników w rafinerii. 29 listopada oficjalnie otwarto rafinerię, a konkretnie częściowo zbudowany Blok Paliwowy, aby w dniu rozpoczęcia VII Zjazdu PZPR zacząć przerób ropy.

Jednak faktycznie to 8 grudnia 1975 r. o godzinie 13.00 ropa popłynęła na instalację destylacji atmosferycznej.Pierwsze produkty uzyskano 12 grudnia, najpierw frakcję benzynową, a potem olej napędowy i naftę. Produkt handlowy – ciężki olej opałowy uzyskano 15 grudnia. 19 grudnia wysłano tankowcem „Beskidy” 13 tys. ton tego paliwa na eksport. Do końca roku przerobiono 132 tys. ton ropy Zakum.

W maju 1976 r. po uruchomieniu instalacji reformingu rozpoczęto produkcję benzyny. Trwała budowa Bloku Olejowego, który rozpoczął pracę w lipcu 1977 roku. W październiku zaczęła się produkcja olejów silnikowych, takich jak Selektol. Produkcja olejów smarowych była najważniejszym zadaniem i pod kątem ich produkcji dobierano gatunki ropy.

Zmiany i punkt zwrotny

W lipcu 1976 roku zakład przyjął nazwę Gdańskie Zakłady Rafineryjne. W latach 80. załoga uczestniczyła w gdańskich wydarzeniach Sierpnia ’80 i dzieliła losy miasta Solidarności. W 1991 roku, już w nowej Polsce, powstała spółka akcyjna Rafineria Gdańska SA – a niedługo później zrodziła się marka LOTOS, znana z sieci stacji i produktów smarowych.

Lata 80. nie sprzyjały inwestycjom – modernizacja była odkładana, a zakład koncentrował się na utrzymaniu produkcji w trudnych warunkach gospodarczych. Prawdziwy przełom nastąpił dopiero w połowie lat 90., gdy – już w nowej rzeczywistości rynkowej – rozpoczęto budowę instalacji reformingu benzyny CCR, uruchomionej w 1995 roku. To był punkt zwrotny, który symbolicznie zapoczątkował nową erę gdańskiej rafinerii.

Jak wspominają ówcześni pracownicy, po latach ograniczeń wreszcie można było rozwijać zakład na miarę ambicji i kompetencji jego zespołu. Reforming CCR otworzył drogę do produkcji paliw wysokiej jakości, zgodnych z europejskimi normami środowiskowymi, a przede wszystkim – uświadomił, że gdański zespół potrafi mierzyć się z najtrudniejszymi wyzwaniami technologicznymi.

Kolejne dekady rozwoju

Wkrótce pojawiło się kolejne z nich – drastyczne obniżenie zawartości siarki w oleju napędowym, wymuszone przez przepisy unijne. Wydawało się, że to zadanie przekraczające możliwości średniej wielkości rafinerii. A jednak stało się impulsem do powstania Programu Rozwoju Technicznego (PRT) i budowy kompleksu hydrokrakingu.
To właśnie wtedy udowodniono, że w Gdańsku można nie tylko dogonić Europę, ale wręcz wyznaczać standardy jakości paliw. Postawiono na produkcję diesla – decyzję, która okazała się niezwykle trafna.

Następne etapy rozwoju – Program 10+ (2007–2011) i Projekt EFRA (2015–2019) – były logiczną kontynuacją tej strategii. Dzięki nim gdański zakład zyskał status pełnoskalowej rafinerii o przerobie blisko 11 mln ton ropy rocznie, z doskonale zintegrowanym układem technologicznym, przygotowanym na wszelkie wyzwania współczesnego rynku.

Nowy rozdział: Rafineria Gdańska Sp. z o.o.

W 2021 roku, w ramach reorganizacji Grupy LOTOS, całą działalność rafineryjną zintegrowano tworząc podmiot w pełni produkcyjny, który finalnie otrzymał nazwę Rafineria Gdańska Sp. z o.o. W 2023 roku spółka rozpoczęła działalność w strukturze joint venture – z udziałem ORLEN S.A. i Aramco Overseas Company B.V. Dzięki temu połączono lokalne doświadczenie, globalne kompetencje i stabilność dostaw surowca.

Obecnie spółka działa w modelu rafinerii processingowej i zatrudnia ponad 1350 pracowników. Jest jednym z najbardziej zautomatyzowanych i efektywnych energetycznie zakładów w tej części Europy.

***

Rafineria Gdańska sp. z o.o. zarządza jednym z najnowocześniejszych zakładów produkcyjno-processingowych w tej części Europy. Jego moce przerobowe to ponad 10 mln ton ropy rocznie. Otrzymany surowiec przerabia się tu na wysokomarżowe produkty. Spółka zatrudnia obecnie ponad 1300 pracowników. 

W listopadzie 2021 r., w wyniku reorganizacji ówczesnej Grupy Kapitałowej LOTOS, w jednym podmiocie zintegrowano całą działalność rafineryjną zlokalizowaną w Gdańsku. Wtedy to, ze spółki produkcyjno-handlowej (pod nazwą LOTOS Asfalt Sp. z o.o. funkcjonowała do 19 lipca 2022 r.) stała się podmiotem w pełni produkcyjnym.

Nowa struktura joint venture powstała w rezultacie procesu przejęcia kapitałowego Grupy LOTOS S.A. przez ORLEN S.A. oraz dołączenia jako wspólnika spółki Aramco Overseas Company B.V. z 30% udziałem w kapitale zakładowym.

Historia rafinerii